Маусым айының 16 жұлдызы күні Құрбан Айт басталады. Мұсылмандар қорасындағы малынан, болмаса қолындағы дүниесінен Алланың разылығы үшін шығын шығарып, құрбан шалады.
Сурет: sputnik.kz
Құрбан шалу – барыңды, байлығыңды көрсетудің, мақтанудың амалы болмауы тиіс. Керісінше, айт дастарханы арасы суыған ағайынды, іргесі алыстаған көршіні біріктіруі тиіс. Міне, Құрбан байрамның хикметі осы!
Құрбан Айттың тарихы мен тәлімі, жақынға жанашырлық, малға мейірімділік жайында бойынша исламтанушы Абдувахид Бабаханов ой бөліседі.
"Раббың үшін намаз оқы және құрбандық шал'"
Жақындау! Кімге?
Құрбан – араб тілінен сөз. Араб тілінде «Удхия»сөзімен берілген. Құрбан «жақындау» деген мағынаны білдіреді, ал зат есім ретінде «жақындау»дегенді білдіреді. Терминдік мағынасы: Алла Тағалаға жақындау үшін құрбандық шалу ниетімен белгілі бір уақытта сойылған арнайы жануардың атауы.
Құрбандық шалу да, зекет сияқты һижреттің екінші жылында бұйырылды. Құран Кәрімде құрбандық шалу жайлы: «Раббың үшін намаз оқы және құрбандық шал» деп,бұйырады. Кейбір тәпсіршілердің пікірінше, мұндағы намаз «Айт намазы», ал сою «Құрбан Айт күндері сойылған құрбандықтарды білдіреді». Бұл аят құрбандық шалу және құрбандық шалу мерекесінде Айт намазын оқу уәжіп екендігінің дәлелі. Сондай-ақ сүйікті Пайғамбарымыз (Алланың салауаты мен сәлемі болсын) Алланың жолында дүниені қиюға, соның ішінде шамасы жеткендерді құрбандық шалуға үндеген.
Құрбан шалу – Аллаға шүкір ету!
Құрбан шалудың мынадай пайдасы мен хикметтері бар:
1) Ақыретте сый-сыяпатқа, мол сауапқа кеңелтеді. Сахабалар Пайғамбардан бұл ғибадаттың мәнін сұрағанда: «Құрбан шалу- Ибраһим бабаларыңның салып кеткен жолы» - деді.
2) Алланың берген нығметіне шүкір етуді білдіреді. Алланың берген нығметі өте көп, оның санына жете алмайсың. Иман, құлшылық,есту, көру, мал-дүние, бала-шаға - мұның бәрі Алланың берген нығметі. Бұл нығметтер ұзағынан болу үшін оған шүкір ету қажет. Алланың берген нығметіне шүкір етудің бір жолы- Аллаһ жолында мал –дүние жұмсау. Яғни құрбан шалу – Аллаға шүкір етудің бір көрінісі.
3) Құрбандық етінен отбасына, жақын туыстарына, көршілеріне, достарына және мұхтаж жандарға үлестіру мұсылмандар арасындағы махаббат пен сүйіспеншілікті арттырады. Бір малын қиып, кедей және мұқтаж бауырларына жәрдем беру арқылы жаман қылықтарын бауырмалдық, жомарттық, кішіпейілдік секілді жақсы қасиеттермен алмастырады. Шариғатымыз осы амалдарды жасауды бұйырады.
Тарих пен тәлім
Құрбандық оқиғасы - Ибраһим мен оның ұлы Исмайл және жұбайы Aжардан басталады. Ол Ажар мен ұлы Исмаилды Меккеге қоныстандырды. Ибраһим Шам қаласындағы үйінде ұйықтап жатқанда, түсінде ұлы Исмаилды құрбандыққа шалғанын көрген. Ибраһим дереу Меккеге барғанында, Исмайлды анасының жанында болды. Исмайлға: Ұлым, арқан мен үлкен пышақты ал! - деді. Кейін алқапқа барып, үйдегілерге отын жинайық", - деді. Ол түсінде Раббысының оған бұйырғанын баласына айтпады.
Әкесі мен баласы Ши'б алқабына қарай бет алған кезде, шайтан адам кейпіне еніп, Ибраһимнің алдына өтіп Алланың бұйрығын орындаудан тайдыруға тырысты. Алайда оған әлі жетпеді. Иман аңқыған жүректің иесі Ибраһим шайтанды қуып жіберді. Шайтан Исмайл мен Ажарды Алланың бұйрығын орындаудан тайдыруға тырысқанымен, ол ісінен де ештеңе шықпады. Олардың барлығы Алланың әміріне бойұсынып, амал етуде бірікті. Ибраһим ұлы Исмайлмен алқапта жалғыз қалғанда, оған: «Балам, мен түсімде сені бауыздап жатқанымды көрдім!», деп өзіне бұйырылғандығын айтты.
Сонда Исмайл: «Әкем, бұйырылғанды орында!» деді. Бала болса да Аллаға бүтін бойұсынған құл: «Әке мені құрбандыққа шалғың келсе, арқанмен жақсылап байла. Сонымен қатар, мені бауыздау үшін жатқызайын деп жатқанда, бетімді төмен түсіріп, маңдайымды жерге тигіземін. Өйткені менің бетіме қарасаң, жүрегің елжіреп, Алланың бұйырғанын орындауға кедергі келтіруі мүмкін деп қорқамын!», деді. Ибраһим: «Ұлым маған Алланың бұйрығын орындауда үлкен көмек көрсеттің», - деп айтты да, өзі айтқандай мықтап байлады. Ибраһим пышағын Исмайлдың тамағына басқан кезде, пышақ мыс табақпен түйіскендей тамағын кескен жоқ. Ибраһим пышақты екі-үш рет қайрады да, тағы бауыздамақ болды. Бірақ пышақ өтпей, бауыздай алмады. Сол кезде оған Алла Тағала: «Уа, Ибраһим! Сен түсіңе адалдық таныттың, міне ұлыңның орнына құрбандық мал! Соны шал!» - деп бұйырды.
Бұл тақырып қасиетті жазба Құранда анық түрде түсіндірілген. Міне, бұл құрбандықтың қысқаша тарихы.
Ет емес, ниет маңызды!
Құрбан айтта Аллаға ұнамды амал жасайын деген әрбір ерікті мұсылман және ауқатты адамдар үшін құрбандық шалу - уәжіп. Имам Ағзамның пікірінше, құрбандық шалу үшін балиғат жасына толу мен ақылды болу шарт емес. Балалардың атынан ата-аналары уәли болып, құрбандық шала алады. Алайда, басқа көзқарас бойынша, ақыл мен балиғат жасына жету өте маңызды. Бай балаларға құрбандық шалудың қажеті жоқ. Таңдаулы көрініссоңғысы. Жолаушылар болып табылатындардың құрбан шалуыуәжіп емес. Өйткені жолаушы үшін құрбандық шалуда және оны бағалауда кейбір қиындықтар туындауы мүмкін. Бірнеше адамның серіктес болып шалатын құрбандықтарына барлығы құрбандық шалу ниеті болуы керек. Егер олардың біреуі ет үшін серіктес болса, онда бұл құрбандық жарамсыз болып саналады. Осыған байланысты бүгінгі күні алдымызда тұрған маңызды мәселе – құрбандық шалуға міндетті адамның байлығының өлшемі қандай деген сауал жиі көлбейді. Пәтуада 90 грамм алтын немесе оның баламасы ақшамен зекет берудің шегі ретінде жазылған.
Алайда, қазіргі таңда мұсылман өзінің күнделікті қажеттіліктерінен тыс шығындарында оны қиын жағдайға душар ететін сәнді тауарларды қарызға алатынын ескерсек, бұл мәселе адамдардың ұждан есебінде қалады. Бірақ біз жоғарыда аталған мөлшерлеме бойынша қаржылық жинақтары бар кез келген жанға жоғарыда жазғанымыздай, құрбандық шалу уәжіп екенін еске саламыз.
Қайтыс болған адамның атынан құрбан шала ма?!
Дүниеден өткен адамның атынан сауабын бағыштау ниетімен құрбан шалуға болады. Бірақ құрбан шалуға міндеттелген адам ең әуелі өз атынан құрбан шалуы тиіс. Қайтыс болған адам үшін құрбан шалуды Құрбан айт күндері өтеуі қажет. Құрбандық етінен өзі және басқалары да жесе болады. Егер құрбан шалуды қайтыс болған адам өзі өсиет еткен болса, бұл құрбандықтың етін мұрагерлері жей алмайды. Бәрін түгелдей таратып беру керек.
Сенде жазық жоқ...
Жануарлардан қой, ешкі, түйе және ірі қара малды союға болады. Бұл жануарлардың еркегі мен ұрғашысы құрбан шалуда тең. Дегенмен, қой түрінің аталығын құрбандыққа шалған абзал.
Қоймен ешкілердің жасы бір жастан асқан болуы немесе қойлар жеті-сегіз айлық болса да, бір жастағылар сияқтыкірі денелі болуы керек.
Еті жеуге жарамды бұғы сияқты жабайы жануарлардан және тауық, әтеш, қаз сияқты үй жануарларынан құрбандық шалынбайды.
Жалғыз адам үшін қой немесе ешкі құрбандыққа шалынады. Түйені немесе ірі қараны бір адамнан жеті адамға дейін бірлесіп союға болады. Серіктестер шалынған құрбандықты өлшеу арқылы бөлуге болады.
Ескерту керек!
Құрбандыққа шалынатын жануардың бойы аласа, ақсақ немесе жынды болса, мүйізі бар немесе мүйізі жоқ болса, құлағы тесілген немесе көлденеңінен кесілген болса, тістерінің біразы түсіп қалған болса, құрбандыққа жарамды.
Екі көзі немесе бір көзі соқыр, тістерінің көп бөлігі түсіп қалған немесе құлақтары толығымен кесілген, бір-екі мүйізі тамырынан үзілген, құлағының жартысынан көбі немесе құйрығы кесілген жануарды союға болмайды.Құрбандық ретінде шалынатын жануардың семіз болғаны жақсы. Сүйектерінде майы қалмайтындай әлсіз жануар құрбан болмайды.
Құрбандық қай уақытта шалынады?!
Құрбандық шалу уақыты - Құрбан айттың бірінші, екінші және үшінші күндері. Бірақ бірінші күні құрбандық шалу абзал.
Құрбандық айт намазы оқылғаннан кейін сойылады. Үзірлі жағдайдағы адам Құрбан айт намазына бара алмаған жағдайда, таң атқаннан кейін шамамен бір сағаттан кейін құрбандық шала алады.
Түнде құрбандық шалу-мәкрух. Өйткені түнде құрбандық шалу қиынға соғады.
Малға да мейіріммен қара, мұсылман!
Құрбандыққа шалынатын малды құбылаға қаратып, «Бисмиллаһи – Аллаһу Акбар»деп сояды. Құрбандықты мейлінше иесішалғаны дұрыс. Егер бұл мүмкін болмаса, мал бауыздай алатынмұсылманға бауыздатып, өзі жауапты болуы керек. Сол сәтте: «Инна салати уа нусуки уа махяия уа мамати лиллахи раббиль-аламин ала шарикала» Күмәнсіз менің намазым, құрбандығым және басқа да құлшылықтарым, өмірім мен өлімім әлемдердің Раббысы Алла үшін. Оның серіктесі жоқ.”
Егер біз құрбанды басқа біреуге сойғызып жатсақ, құрбандық иесіне тек «Бисмиллаһи – Аллаһу акбар» деп айту жеткіліксіз, құрбандық шалғалы тұрған адам да айтуы керек. Егер адам құрбандық шалу кезінде әдейі айтпай тастап кетсе, құрбандық етін жеуге болмайды.
Құрбандыққа шалынатын жануарды соқпай кесілетін жерге апаруы, пышақ өте өткір екеніне көз жеткізуі керек, жануар зардап шекпеуі тиіс.
Абдувахид Бабаханов,
исламтанушы,
Сырым ауданы
