Елімізде әлі күнге дейін атом электр станциясын салу мәселесі қызу талқыланып жатыр. Бір тарап керек екенін айтса, екінші тарап түбегейлі қарсы. Жалпы АЭС қазақ еліне қандай пайда алып келеді? Оның маңыздылығы неде? Соған жауап іздеп көрелік.
Сурет: freepik.com
Ең алдымен АЭС тұрақты электр энергиясын өндіруді қамтамасыз етеді. Бұл энергия қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін маңызды. Олар ұзақ уақыт бойы үздіксіз жұмыс істей алады, бұл электр қуатын өшіру қаупін азайтады. Екіншіден жанармайдың жоғары тиімділігі: атом электр станциялары уран сияқты ядролық отынды пайдаланады және жанармайдың бір зарядымен көптеген жылдар бойы жұмыс істей алады. Бұл отынды жиі ауыстыру қажеттілігін азайтып, экономикалық үнемдеуге әкеледі. Одан бөлек үлкен көлемдегі энергия береді. Яғни атом электр станциялары ірі қалалар мен өнеркәсіптік аудандардың энергетикалық қажеттіліктерін қанағаттандыра алатын үлкен көлемдегі электр энергиясын өндіруге қабілетті. Көп адам АЭС ауаның аз ластануына әкеп соғатынын алға тартады. Бірақ көмір және газ электр станциялары сияқты дәстүрлі энергия көздерімен салыстырғанда, атом электр станцияларында күкірт және азот оксидтері сияқты зиянды заттардың шығарындылары төмен екенін ескермейді.
Тағы бір ұтымды тұсы энергия импортына тәуелділікті азайтуға мүмкіндік береді. Өздерінің атом электр станциялары бар елдер энергия импортына тәуелділігін азайтып, энергетикалық тәуелсіздікке қол жеткізе алады. Сондай-ақ зерттеулер мен инновацияларға жол ашады. Атом энергетикасының дамуы ғылыми зерттеулер мен инновацияларға ықпал етеді, бұл қауіпсіз және тиімді технологияларға әкелуі мүмкін.
Ядролық физика саласында 1977 жылдан бері жұмыс істейтін, өмір бойы ядролық физика институтында еңбек еткен, атом реакторында жұмыс істейтін мамандарға сабақ берген Сергей Кислицын Sputnik басылымына берген сұхбатында АЭС салу қазақстандықтарға қажет екенін айтты.
Ол өз сұхбатында атом электр станциясын тез арада салып алған жөн екенін айтады. Сонымен қатар маман осыдан біраз уақыт бұрын АЭС салып алған Өзбекстанда өнеркәсіп белсенді дамып жатқанын тілге тиек етті. Бар өмірін осы салаға арнаған Сергей Кислицын 2030 жылға қарай елде электр энергиясының тапшылығы болады деген болжам барын да жеткізді.
Сондай-ақ Қазақстанның солтүстігінде көмірмен жұмыс істейтін жылу станциялары біртіндеп істен шығып жатыр. Ол жөндеу жүргенімен, КСРО кезінде салынған қуат беру станциялары әбден тозғанын, ал АЭС салу электр генерациялайтын құрылғыларды ауыстыру қажеттілігінен туып отырғанын жеткізді.
Сол себепті өзге елден алатын қуат көзіне тәуелді болғанша, өзімізде АЭС салып игілігін көрген әлдеқайда тиімді. Тек бұл шаруа үлкен жауапкершілікті талап ететінін ұмытпаған абзал.
Биыл қыркүйектіің 2-сі күні жарияланған Мемлекет басшысының Жолдауында әлемнің 30 елінде 170 АЭС бар екені айтылды. Жалпы бейбіт мақсатта қолданылатын атом яғни АЭС ең алғаш 1954 жылы қолданысқа енгізілді. Содан бері түрлі елдер оны іске қоса бастады. Жоғарыда айтқандай осы күні атом электр қуатын пайдаланушы елдер саны 30-ға АЭС-тер саны 170-ке жетті.
Қазақстанда уранның көп қоры бар. Бұл елімізді осы ресурстың әлемдегі жетекші өндірушілерінің біріне айналдырады. Алайда елімізде АЭС (ҰКП) салу мәселесі көп жылдар бойы талқыланып келеді және сарапшылар мен халық арасында түрлі пікірлер туғызып отыр.
Ең алдымен АЭС энергияға тәуелділікті жояды. Қазақстан көмір мен табиғи газдың ірі экспорттаушысы саналады. Бірақ энергия тұтынудың өсуі, әсіресе экономикалық өсу энергия көздерін әртараптандыруды талап етеді. АЭС салу электр энергиясына өсіп келе жатқан сұранысты қанағаттандыруға және көмір өндіруге тәуелділікті төмендетуге көмектесе алады.
Кей азаматтар АЭС қоршаған ортаны бүлдіреді деген пікірде. Қазақстан алдында көмір өндіруге байланысты күрделі экологиялық міндеттер тұр, оның ішінде ауаның ластануы және климаттың өзгеруі бар. Ал АЭС – елдің климаттық мақсаттарына қол жеткізуге және қоршаған ортаны жақсартуға көмектесетін таза энергия көзі.
Ел ішінде АЭС салуға Қазақстанның техникалық және қаржылық жағдайы мүмкіндік бермейді деген пікір көп. Ия, АЭС салу айтарлықтай инвестициялар мен жоғары технологияларды талап етеді. Қазақстан шетелдік инвестициялар мен технологияларды тарту мәселесін қарастырып жатыр. Франция, Ресей, Қытай және Оңтүстік Корея сияқты атом энергетикасы саласында тәжірибесі бар басқа да елдермен ынтымақтастық орнатуға мүмкіндік бар.
Қауіпсіздік
АЭС қауіпсіздігі маңызды тақырып болып қала береді. Радиациялық шығарындылар мен ықтимал аварияларға қатысты алаңдаушылық жобалау мен құрылысқа, сондай-ақ оқыту және қауіпсіздік жүйелеріне салмақты көзқарасты талап етеді. Сол себепті АЭС салған кезде еліміз оның қауіпсіз болуына басты назар аударатын болады.
Халықтың пікірі
Қазақстанда АЭС салу туралы қоғамдық пікір екіге бөлінеді. Кейбіреулері бұл идеяны энергетикалық тәуелсіздікті және қоршаған ортаны қамтамасыз ету тәсілі ретінде қолдайды, ал басқалары қауіпсіздік пен халықтың денсаулығына ықтимал әсер етуіне алаңдаушылық білдіреді. Десе де «Қазақстанның 2030 жылға дейінгі энергетикалық стратегиясы» мемлекеттік бағдарламасында атом энергетикасын дамыту мүмкіндігі қаралды.
Қазақстан сондай-ақ атом энергиясы жөніндегі халықаралық агенттіктің (МАГАТЭ) мүшесі саналады және ядролық қауіпсіздік саласындағы халықаралық стандарттарды ұстанады.
Қорыта айтсақ, елімізде АЭС салу – экономикалық та, экологиялық та факторларды, сондай-ақ қауіпсіздік пен қоғамдық пікірді ескеретін кешенді тәсілді талап ететін сан қырлы мәселе. Энергияға деген өсіп келе жатқан қажеттілікті және таза энергия көздеріне көшу қажеттілігін ескере отырып, атом энергетикасы елдің болашақ энергетикалық саясатының маңызды бөлігі болуы мүмкін.
Түгелбай Бисен
