Ата Заңда мемлекетіміз зайырлы екені көрсетілген. Соған сәйкес 1992 жылы «Діни сенім және діни бірлестіктер» туралы заң қабылданды. Заң қабылданғаннан кейін еліміздегі діни ахуал өзгерді. Заман талабына сай заңнама талаптарын жетілдіру қажет болды. 2011 жылы аталған заңның жаңа жобасы талқыланып, күшіне енді. Дейтұрғанмен былтырдан бастап мемлекет пен діни ұйымдардың арасындағы қарым-қатынасты реттеу, қоғам сұранысына сай құқықтық мәселелердің шешімін табу бағытында заңнама талаптарына енетін өзгерістер қоғамда кеңінен талқылануда. Бұл реформадан қандай жаңалықтар күтеміз? Осы жайында облыстық дін істері басқармасының басшысы Саялбек Ғиззатовпен сұхбаттастық.
– Саялбек Махамбетұлы, діни ахуалды реттеу әлі күнге өзекті мәселе ретінде саналуда. Соған сәйкес заң жобасына енетін жаңа баптардың ерекшеліктері жөнінде айтсаңыз.
– Құқық, заң мәселесі қоғамдық қатынастарға байланысты өзгеріп тұрады. Биыл Парламент Мәжілісінің депутаттары Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне «Діни қызмет және діни бірлестіктер мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасы заңының жобасын талқылауда. Заң жобасында адамның діни сенім бостандығы қорғалатыны, сонымен қатар атеистік көзқарасы болуына қатысты ешкімді жазғыруға жол берілмейтіні көрсетілген. Себебі Құдайға сенбейтіндерге діндарлар тарапынан қысымшылық көрсетілетіні айтылып жатады. Радикалдық көзқарастағы адамдардың Құдайсыз деп айыптауы, осының салдарынан адамның үрейде болуы мемлекеттің зайырлылық ұстанымдарына қайшы. «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» заңның соңғы жобасына «Заңды діни қызметке кедергі келтіруге, дінге көзқарасы себептері бойынша жеке және заңды тұлғалардың азаматтық құқықтарын бұзуға немесе дінге сенушілердің немесе дінге сенбеушілердің сезімдері мен қадір-қасиеттерін қорлауға жол берілмейтіні» туралы бап енгізілген.
– Әлі күнге көшеде қара жамылып, бетті тұмшалау, сақал қою мен балақ қысқарту секілді қоғамдық көріністер дауға айналып тұр. Заң шеңберінде бұған қатысты нормативтік актілер қарастырылып жатыр ма?
– Айта кетейін, деструктивті діни ағымдардың сыртқы көріністерін қоғамда насихаттау мәселесі жан-жақты сарапталуда. Бетті бүркеп, ниқап киюдің дәстүрлі діни танымға қайшы екенін көптеген азамат айтуда. Ең бастысы, бұл – қоғамдағы қауіпсіздік мәселесі. ҚР Әкімшілік құқықбұзушылық туралы кодексіне енетін 434-2-бапта «бет-әлпетті тануға кедергі келтіретін киім-кешекті қоғамдық орындарда киіп жүруге қатысты заңнама талаптарын бұзу жеке тұлғаларға ескерту жасауға немесе елу айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салуға негіз болатыны» көрсетілмек. Дін адамдары мұны жеке бас құқығына, діни сенім бостандығына қайшы деп қабылдамауы керек. Бет-әлпетін бүркеген адам, шын мәнінде, нені көздейді? Оны біз білмейміз. Осы тұрғыдан алғанда, қауіпсіздік мәселесіне көңіл бөлініп отыр. Ал сақал қою, балақ қысқарту, кейбір халықтың діни киімін киіп алып жүру – мұның бәрі кешенді түрде қарастырылады. Сыртқы атрибуттарды, киім-кешекті қоса алғанда, деструктивті діни ағымдарға қатыстылығын айқындайтын белгілер уәкілетті, ұлттық қауіпсіздік және ішкі істер құрылымдарының бірлескен нормативтік-құқықтық актісінде бекітіледі. Адамның діни сенімі мен сыртқы киіміндегі өзгерістер сарапталып барып, қосымша бекітілетін заңнамалық актілермен жауапкершілікке тарту мәселесі қаралады.
– Шетелде діни білім алып жатқандарды қадағалауға алу амалдары күшеюде екенін білеміз. Заңнама аясында қандай талаптар қойылмақ?
– Жастар шетелдік күмәнді діни оқу орындарына кетіп қалып жатыр. Қазіргі уақытта бакалавр дәрежесі бойынша негізгі білімді еліміздегі ЖОО-ларда алу мәселесі қаралуда. Қазақстандағы теологиялық оқу орындарында оқығаннан кейін шетелге ҚМБД жолдамасымен барған дұрыс. Елімізде Нұр-Мүбарак Египет Ислам мәдениеті университеті мен тоғыз медресе бар. Медреселердің біреуі Орал қаласында орналасқан.
– Христиандық және басқа бағытта діни білім алу мәселесі ше?
– Еліміздегі православтар Мәскеу епархиясына бағынады. Олардың Алматыда діни семинариясы бар. Мәскеуге тікелей бағынғаннан кейін мамандарды оқыту мәселесін өздері шешеді, бірақ миссионерлердің бәрі біздің құрылыммен келісім жасайды. Шетелдік діни бірлестік өкілдері арнайы бұйрықтарымен, жолдамасымен келеді.
Айта кетейін, заңнама талаптарында өзге діни бірлестік өкілдерінің ұсыныс-пікірлері де ескерілмек. Мәселен, діни ұйымдар республикалық, аймақтық, жергілікті болып үшке бөлінеді. Соның ішінде, аймақтық діни бірлестік құру үшін 500-ден кем емес ҚР-ның азаматын тіркеуі және олар екі облыстың немесе екі қаланың тұрғындары болуы керек. Енді жаңа заң жобасы бойынша бір облыстан 500 адам жиналса, діни бірлестік құруға рұқсат етілмек. Сондай-ақ гуманизм ұстанымына сай әкімшілік санкцияларды жеңілдету, заңнама талаптарын бұзған жағдайда алдымен ескерту беру қарастырылуда.
– Мемлекет пен діни бірлестіктер арасындағы айырым ұстанымына қарай құқықтық реттеудің жаңа талаптары еніп жатқаны рас па?
– Заңнама аясында мемлекеттік және бюджеттік мекемелердің қызметкерлеріне бірнеше шектеу қойылады. Біріншіден, мемлекеттік қызметкерлер өзінің қызмет бабын діни бірлестіктер мүддесі үшін пайдаланбауы қажет. Екіншіден, мекеме басшыларының өз қарамағындағы адамдарды діни бірлестікке тартуына, яғни үгіт-насихат жүргізуіне тыйым салынады. Кейбір басшылар өзінің діни ұстанымына байланысты ұжым мүшелерін алалауы, мәжбүрлеу шараларын еркінен тыс қолдануы мүмкін. Үшіншіден, мемлекеттік қызметкер діни бірлестіктердің құрылтайшысы немесе бастамашысы бола алмайды. Бюджеттік мекеме өкіліне үшінші нұсқаудың қатысы жоқ. Әрине, Ата Заңымызда жазылғандай, мемлекеттік қызметкерлердің діни сенім бостандығына қысым жасалмайды. Мәселен, жұмыс кестесінен тыс уақытта қалаған діни құл-шылығымен шұғылдана алады.
Нұртай АЛТАЙҰЛЫ
zhaikpress.kz
