Қазақстанда балық шаруашылығын дамыту елдің азық-түлік қауіпсіздігімен экономикалық дамуын жақсартудың басым бағыты болып табылады. Жоба аясында жаңа балық өсірушаруашылық тарынсалу, жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарды жаңғырту, аква мәдениеттің заманауи технологияларымен әдістерін енгізу көзделген. Бұл балық өндірісін ұлғайтуға, жаңа жұмыс орындарын құруға, өнім сапасын жақсартуға және ішкі және сыртқы нарықта балық өнімдеріне сұранысты қанағаттандыруға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, балық шаруашылығының дамуы Су ресурстарының био әртүрлілігін сақтауға және аймақтағы экологиялық жағдайды жақсартуға ықпал етеді.
Қазақстан өзінің бай және бірегей табиғаты есебінен өте қуатты балық шаруашылығы қорына ие. Бұл бағытта жоғары экспортты қәлеует бар.
Балық өнеркәсібінің негізгі қызметі-балық аулау (балық аулау), балық өсіру (балық өсіру) және өңдеу.
Қазақстан мұхиттық балықпен теңіз өнімдерін импорттайды. Бұлмайшабақ, скумбрия, асшаяндар, мидия және т.б. Импорт Норвегияға, Ресейге, Исландияға, Қытайға және Балтық елдеріне тиесілі.
Өз кезегінде, Қазақстан жыл сайын таяу және алыс шет елдердің 36 еліне 30 мың тонна балық өнімін экспорттайды.
Негізінен балық филесі, кептірілген-ысталған өнімдер және балықтың мұздатылған қаңқасы экспортталады. Мысалы, көксерке филесі Еуропалық Одақ елдерінде (Германия, Нидерланды) қазақстандық бренд болып табылады, кептірілген - ысталған өнімдер Ресейге, Украинаға, Литваға, Қытайға және басқа елдерге экспортталады. Бұл ретте біздің жанымызда экспорт үшін елеулі әлеуеттін арықтар бар.
Қазақстан жан басына шаққандағы балықты аз тұтыну мен сипатталады. Мәселен, егер ДДҰ бір адамға жылына кемінде 16 кг балық өнімін тұтынуды ұсынса, онда Қазақстанда бұл көрсеткіш 4кг-нан аз. Өз кезегінде көршілес Ресеймен Қытайда бір адамға тиісінше 20-40 кг тұтынылады.
Соңғы статистикалық деректергес әйкес Батыс Қазақстан облысы халқының орташасаны шамамен 686 мың адамды құрайды.
Бір адамға шаққанда 16 кг балықты тұтыну нормасы есебінен облыс тұрғындарын балықпен қамтамасыз етудің жалпы қажеттілігі 10,0 мың тонна балықты құрайды. 2021-2030 жылдарға БҚО бойынша өсірілген балық өндірісін 10,0 мың тоннаға дейін ұлғайту жоспарлануда. Бұл облыс тұрғындарын балық және балық өнімдерімен толық қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Сондай-ақ, теңіз балықтарының импортын ескере отырып, республиканың көршілес аймақтарына және шет елдерге артық өсірілген балықтардың экспортын болжауға болады. Қазіргі уақытта іс жүзінде Ресей Федерациясының көршілес аймақтарына балық экспорты үрдісі бар. Бұл балық пен балық өнімдерінің бағасы Қазақстанға қарағанда жоғары екендігіне байланысты.
Балық өнімдеріне сұраныстың артуы және импортты алмастыру қажеттілігі жағдайында БҚО-да тауарлық балық шаруашылығын дамыту басым бағыт болып табылады. Тауарлық балық өсірудің негізгі бағыттары:көл-тауарлық; тұйық сумен жабдықтау қондырғыларында (ТСЖҚ) балық өсіру; тор қоршамда балық өсіру; тоғандар мен су қоймаларында балық өсіру табылады.
Тауарлық балық шаруашылығы бірнеше негізгі міндеттерді шешеді: қазіргі заманғы балық өсіру шаруашылықтарын (ТСЖҚ, тор-шарбақ және тоған фермалары) салу; Орал-Каспий бассейніндегі бекіре балықтарының сирек кездесетін, жойылып бара жатқан түрлерін сақтау және молықтыру; су биоресурстарын цифрландыруды, мониторингтеуді және басқаруды қоса алғанда, тауарлық балық шаруашылығын жүргізудің қазіргі заманғы технологияларын енгізу; қайта өңдеу және логистикалық инфрақұрылым құру; мемлекеттік қолдау шараларын тарту, саланы орнықты дамыту үшін субсидиялар және жеке инвестициялар; жоғары білікті кадрларды даярлау; инфрақұрылымды кеңейту есебінен жаңа жұмыс орындарын құру және өңірлік экономиканы дамыту; тауарлық балық өндіру есебінен Қазақстанның азық-түлік қауіпсіздігі деңгейін арттыру; ішкі нарықтағы отандық балық үлесінің өсуі және өнімнің экспортқа шығуы; жергілікті фермерлік шаруашылықтар арасында инновациялық тәжірибе мен білімді тарату және орнықты ауыл кәсіпкерлігін дамыту.
Бүгінгі таңда Батыс Қазақстан облысы бойынша балық ресурстарының жылдық кәсіпшілік Қоры 250 тоннаданасады. Көл - тауарлық балық шаруашылығы жағдайында өсірілген балық ресурстарының қоры 500 тоннадан асады.
ТСЖ қондырғыларында бекіре балықтарын өсіру "Аква мәдениеттің тәжірибелік - өнеркәсіптік өндірісінің оқу-ғылыми кешені" ЖШС-де, сондай-ақ Жәңгірхан атындағы БҚАТУ базасында жүзеге асырылады. Университет ғалымдары ТСЖҚ жағдайында бекіре және тұқыбалықтарды жасанды көбейту технологиясын әзірледі. Қортпа, орысбекіресі, шоқыр, сүйрік, Сібір бекіресі және пілмай сияқты бекіре балықтарынан жасалғанан алықтабынның бірегей коллекциясы жасалды.
Тор шарбақта балық өсіру балық шаруашылығымен Теректі ауданының Подстепное ауылдық округінің аумағында орналасқан "BARBASTAURIVER" балық өсіру фермасы айналысады. Шаруашылық жылына қуаты 6 тонна болып табылатын бақтақ (форель) пен тұқы өсіреді. Аталған кәсіпорын "Ауыламанаты" бағдарламасы аясында мемлекеттен жеңілдетілген несие түрінде шамамен 18,5 млн теңге алды.
Балық шаруашылығын дамытудың және субъектілерді ұлғайтудың мемлекеттік бағдарламасының индикаторларын жүзеге асыру үшін балық отырғызу материалын (шабақ) өсіруге арналған тоғандар санының ұлғаюын қамтамасыз ету қажет. Батыс Қазақстан облысында балық отырғызу материалының негізгі жеткізушісі "AqjaiyqAgro" ЖШС болып табылады.
2024 жылы жергілікті бюджеттен резервтік қордағы 40 су айдындарын паспорттау жүргізуге елу бір миллион жетпіс тоғыз мың теңге бөлінді, олар паспорттаудан кейін балық шаруашылығы су айдындарының және (немесе) жергілікті маңызы бар учаскелердің тізбесіне енгізілді.
2025 жылы "Аквамәдениет туралы" және "Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне аквашаруашылық, агроөнеркәсіптік кешен, электр энергетикасы және жекелеген орталық мемлекеттік органдардың функцияларын қайта бөлу мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы" Заңдарын іске асыру шеңберінде АШМ 22.09.2025 жылғы № 313 бұйрығымен Көл-тауар және (немесе) тор қоршама шаруашылық қызметін жүргізу үшін балық шаруашылығы су айдындарын және (немесе) учаскелерін бекітіп беру жөніндегі конкурсты өткізу қағидаларын және конкурсқа қатысушыларға қойылатын біліктілік талаптары бекітілді.
Балық шаруашылығы су айдындарын бекіту рәсімі өңірде балық шаруашылығын дамыту Бағдарламасын іске асыру үшін балық шаруашылығы субъектілерінің үлесін арттыруға мүмкіндік береді.
Батыс Қазақстан облысында тауарлық балық шаруашылығын дамыту-бұл азық-түлік тәуелсіздігіне, өңірді экономикалық әртараптандыруға және су ресурстарын экологиялық орнықты пайдалануға стратегиялық маңызды қадам. Ол облыс экономикасының ұзақ мерзімді, тұрақты өсуі мен дамуын қамтамасыз етеді және агроөнеркәсіп, логистика, сауда, білім беру, экология және туризм сияқты аралас салаларда мультипликативті әсер береді.
Абдулова-Климова Г.Р,
Батыс Қазақстан облысы бойынша
балық инспекция басқармасының бас маманы
Шукуров М.Ж.
Жәңгір хан атындағы БҚАТУ "Ветеринария және агротехнология"
институтының доценті, ауыл шаруашылығы ғылымдарының кандидаты
Суреттер сайт архивінен
