Климаттың жаһандық өзгерістерін және тұрақты энергия көздеріне қайта бағдарлануды ескере отырып, атом энергетикасы елдердің энергетикалық қауіпсіздігі мен тұрақты дамуын қамтамасыз етудің негізгі факторларының біріне айналуда. Қазақстан уранның және басқа да табиғи ресурстардың мол қорына ие. Сол себепті атом электр станцияларын салу мүмкіндігін қарастыруда. Атом энергетикасын табысты игерудің маңызды мысалдарының бірі Қытай.
Сурет: dknews.kz
Шығыстағы көршіміз экономикасы қарқынды дамып келе жатқан ел, энергия тұтынудың артуы мен қазба отындарына тәуелділіктің арқасында энергетикалық қауіпсіздік саласында түрлі қиындықтарға тап болды. Атом электр станциясының құрылысы көмірге тәуелділікті азайтудың маңызды қадамы болды. Оның үстіне АЭС көміртегі шығынын төмендеуіне және ауа сапасының жақсаруына әкелді. Қазақстан сондай-ақ өзінің энергетикалық тәуелсіздігін арттырып, энергия көздерін әртараптандыруға мұқтаж. АЭС құрылысы көмір импортына және басқа да энергия көздеріне тәуелділікті азайтуға мүмкіндік береді.
Қытай соңғы онжылдықтарда атом энергетикасына көп инвестиция салды, бұл тұрақты энергия көзін ғана емес, сонымен қатар атом электр станцияларын салу, пайдалану және техникалық қызмет көрсету бойынша жұмыс орындарын құруды қамтамасыз етті. Қазақстан атом объектілерін салуға ішкі және шетелдік инвестицияларды тарта отырып, осындай артықшылықтарға ие бола алады. Бұл инфрақұрылымды, технологияны дамытуға және елдегі жұмыс күшінің біліктілігін арттыруға ықпал етеді. Егер Францияда бүгінгі күні жалпы қуаты 61,4 Квт болатын 56 атом электр станциясы жұмыс істесе, Қытайда олардың саны 18, бірақ жалпы қуаты 50,8 ГВт.
Атом энергетикасының ең үлкен артықшылықтарының бірі-атом электр станцияларын пайдалану кезінде көмірқышқыл газы шығарындыларының болмауы. Париж келісімі бойынша өз міндеттемелерін жүзеге асыруға ұмтылған Қытай еліндегі энергетикалық балансында атом энергиясының үлесін белсенді түрде арттыруда. Қазақстан көмір өндіру кезіндегі ластаушыларды шығаратын деңгейі жоғары ел саналады. Егер атом энергетикасын белсенді дамыта бастаса, өзінің көміртегі ізін айтарлықтай төмендетуге мүмкіндігі бар.
Қытай атом энергетикасы саласында жаңа технологияларды, соның ішінде қауіпсіздік деңгейін айтарлықтай арттырған үшінші буын реакторларын әзірледі және енгізді. Заманауи технологияларды пайдалану атом электр станцияларын пайдалану тәуекелдерді төмендетуі мүмкін. Қазақстан атом электр станциясын салу мүмкіндігін қарастыруда, сенімді және қауіпсіз технологияларды таңдап, қытай тәжірибесін де ескеруі мүмкін, бұл жұртшылық тарапынан сенімділікті арттыруға ықпал етеді.
Қазақстанда атом электр станцияларын салу Қытайдың осы саладағы табысты тәжірибесін ескере отырып, айтарлықтай артықшылықтар әкелуі мүмкін. Бұл елге энергетикалық қауіпсіздікті жақсартуға, көміртегі шығарындыларын азайтуға, инвестициялар тартуға және технологиялық прогресті қамтамасыз етуге мүмкіндік береді. Алайда, атом энергетикасын табысты енгізуге қол жеткізу үшін Қазақстан қоғамдық пікірлерді ескеріп, халықтың хабардарлығы мен сенімін арттыруға бағытталған ашық ақпараттық науқандарды жүзеге асыруы қажет. Сайып келгенде, атом электр станциялары тұрақты даму және экологиялық қауіпсіздік перспективалары бар Қазақстанның энергетикалық стратегиясының маңызды элементі бола алады.
Елдің энергетикалық тәуелсіздігін қамтамасыз ету
Қазақстан әлемдегі уран кенінің бай қорларына ие. Сол себепті атом электр станцияларын салу шешімін қабылдады. Мұндай жобалардың қажеттілігі туралы мәселе сарапшылар арасында да, қарапайым азаматтар арасында да көптеген қайшылықтарды тудырады. Осы мәселе бойынша референдум өткізу қоғамдық пікірді есепке алудың және қоғамда консенсусқа қол жеткізудің маңызды құралы бола алады.
Қазақстанның энергетикалық саясатының басты міндеттерінің бірі елдің энергетикалық тәуелсіздігін қамтамасыз ету болып табылады. Көмір мен газ сияқты қолданыстағы энергия көздері, қол жетімділігіне болғанымен олардыңғ ауаға көміртегін көп шығарады және экологияның жағымсыз әсер етеді. Атом электр станциялары тұрақты және таза энергиямен қамтамасыз ете алады. Алайда, мұндай қадам кең қоғамдық пікірталас пен ықтимал тәуекелдер туралы хабардар болуды талап етеді.
АЭС құрылысы әрдайым апаттар мен радиоактивті қалдықтарды шығарады деген қаупі болады. Қазақстан Семей ядролық полигонының тарихын ескере отырып, халық жадында із қалдырған ядролық технологиялармен жұмыс істеу тәжірибесіне ие болды. АЭС салу жобасын іске асыра отырып, ең алдымен азаматтардың пікірін ескеру қажет. Референдум халыққа өз алаңдаушылықтары мен ұсыныстарын білдіруге мүмкіндік береді, бұл мемлекет пен қоғам арасындағы сенімді қарым-қатынасты қалыптастыруға көмектеседі.
Кейбір сарапшылардың пікірінше, атом электр станциялары жаңа жұмыс орындарының қайнар көзі бола алады және өндіріс пен қызмет көрсету сияқты салалардың дамуын ынталандырады. Алайда, атом электр станцияларын салу және пайдалану айтарлықтай инвестициялар мен ұзақ мерзімді міндеттемелерді қажет ететінін ескеру қажет. Референдум қоғамның осындай өзгерістерге дайындығын бағалауға және тұрғындардың осы саладағы мемлекеттік бастамаларға қаншалықты сенетінін анықтауға көмектеседі.
Айта кету керек, атом электр станциялары энергетикалық қауіпсіздік мәселесінің жалғыз шешімі емес. Қазақстан жаңартылатын энергия көздері (күн, жел энергиясы және т.б.) саласында үлкен әлеуетке ие. Референдум сонымен қатар азаматтарға елдің энергетикалық дамуының түрлі сценарийлерін таңдауға мүмкіндік беретін осы баламаларды талқылауға арналған алаң бола алады. Қазақстанда атом электр станцияларын салу жөніндегі Референдум энергетикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету тұрғысынан ғана емес, сонымен қатар азаматтарды шешім қабылдау процесіне тарту тәсілі ретінде де үлкен маңызға ие. Бұл жай ғана атом электр станциясын салу немесе салмау туралы мәселе емес; бұл Қазақстан өз азаматтарының пікірін ескере отырып, болашақта қалай дамитынын көрсететін саяси оқиға. Қоғамды тыңдай отырып, Үкімет пен сарапшылар энергетика секторын дамытудың ең қауіпсіз, тиімді және тұрақты жолын таба алады.
*****
Референдумдар әлемнің көптеген елдерінде, соның ішінде Қазақстанда да саяси тәжірибенің маңызды құралына айналды. Бұл механизм азаматтарға олардың өмірі мен мемлекет тағдырының негізгі мәселелеріне қатысты шешімдеріне тікелей әсер етуге мүмкіндік береді. Азаматтардың референдумға қатысуы-бұл тек құқық қана емес, сонымен бірге өз елінің болашағына әсер еткісі келетіндердің де міндеті.
Референдумның негізгі мақсаттарының бірі-демократиялық принциптерді күшейту. Азаматтардың дауыс беруге қатысуы оларға Конституцияға өзгерістер енгізу, жаңа заңдар қабылдау немесе әлеуметтік реформалар сияқты маңызды мәселелер бойынша өз пікірін білдіруге мүмкіндік береді. Референдумға неғұрлым көп азамат қатысса, нәтиже соғұрлым заңды болып саналады. Сайлау мен референдумға көптен қатысу мемлекеттік институттарға деген сенімді нығайтуға ықпал етеді және қоғамның шешім қабылдау процесіне қатысуға дайындығын көрсетеді. Референдум ел тұрғындарына мемлекеттік саясат туралы өз пікірлерін айтуға мүмкіндік береді. Бұл әсіресе экономикалық және әлеуметтік сын-қатерлерге байланысты өзгерістер жағдайында өте маңызды. Азаматтардың референдумға қатысуы-бұл ұсынылған бастамалардың қоғамның қажеттіліктері мен мүдделеріне қаншалықты сәйкес келетінін бағалау мүмкіндігі. Бұл өз кезегінде мемлекеттік органдарға өз саясатын халықтың нақты жағдайлары мен үміттеріне дәлірек бейімдеуге мүмкіндік береді.
Референдумға қатысу үшін азаматтарды белсенділігі азаматтық қоғамның дамуына ықпал етеді. Мүдделі халық саяси процестерге көбірек қатысады, бұл өз кезегінде саяси мәдениет деңгейінің жоғарылауына әкеледі. Референдумға қатысу билікті сындарлы түрде сынай алатын және сайланған уәделерді орындау үшін жауап талап ете алатын белсенді азаматтарды қалыптастырады
Азаматтардың Қазақстандағы референдумға қатысуы демократиялық процестің ажырамас бөлігі. Бұл өзінің белсенді азаматтық ұстанымын көрсету, ел үшін маңызды шешімдерге ықпал ету және ұлттық бірлікті нығайтуға ықпал ету мүмкіндігі. Демократияның осы құралын барынша пайдалану үшін ақпараттың қолжетімділігін, процестің ашықтығын және сайлаушылардың құқықтарын қорғауды қамтамасыз ету үшін қажет. Тек осындай жағдайда ғана Қазақстандағы әр азаматтың дауысы естілетін және ескерілетін шынайы демократияны құра алады.
Түгелбай Бисен,
«Орал өңірі»
