Қазақстан Республикасының Президенті Қасым-Жомарт Кемелұлы Тоқаевтың Әзербайжанға мемлекеттік сапары қарсаңында АПА ақпарат агенттігіне берген сұхбаты.
Фото: gov.kz
– 2022 жылдың тамыз айында Сіз Әзербайжанға ресми сапармен бардыңыз, бұл, әрине, екі мемлекет арасындағы қарым-қатынастардың даму динамикасына серпін беретін тарихи сәт болды. Екіжақты қарым-қатынастардың қазіргі жағдайын қалай сипаттар едіңіз?
– Біздің байланыстарымыздың табысты дамуының іргетасы, ең алдымен, қазақ және әзербайжан халықтарының ғасырлар бойы қалыптасқан бауырластық байланысы, мемлекеттеріміздің көп жылғы жемісті ынтымақтастығы, халықаралық аренадағы өзара қолдауы.
Және, әрине, маңызды аспект Әзербайжан Президенті Ильхам Гейдар оглы Әлиевпен қалыптасқан жеке, сенімді және достық қарым-қатынас. Бұл екіжақты және көпжақты мәселелерінің барлық кешені бойынша өзара түсіністікті нығайтуға көмектеседі.
Менің 2022 жылғы Әзербайжанға жасаған ресми сапарым белгілі бір деңгейде Баку мен Астана арасындағы әріптестік үшін серпіліс болды.
Біріншіден, бұл менің Әзербайжанға мемлекет басшысы ретінде бірінші сапарым. Екіншіден, бұл елдеріміз арасындағы дипломатиялық қарым-қатынастың орнағанына 30 жыл толуы қарсаңында өтті. Үшіншіден, сапар қорытындысы бойынша стратегиялық қарым-қатынастарды нығайту және одақтастық ынтымақтастықты тереңдету туралы бірлескен Декларацияны қабылдау ынтымақтастығымыздың жаңа кезеңінің бастауы болды.
Қазіргі қазақ-әзербайжан қарым-қатынасы өркендеу үстінде. Саяси, сауда-экономикалық, транзиттік-көлік, энергетика, ауыл шаруашылығы, мәдени-гуманитарлық және басқа да салаларда байланыстарды нығайту бойынша жүйелі жұмыстар жүргізілуде.
– Президент Ильхам Әлиевпен кездесуіңізде қазақ халқының Қарабақты қалпына келтіруге қосқан үлесі туралы маңызды шешім қабылданды. Қазақстан тарапы Әзербайжан халқына сыйлық ретінде Физули қаласында қазақтың көрнекті композиторы Құрманғазының есімімен аталатын балалар шығармашылық орталығын салуды ұсынды. Бауырлас Қазақстан алдағы уақытта елімізде тағы қандай жобаларды жүзеге асыруды жоспарлап отыр?
- Біз қазірдің өзінде Қарабақтың қаншалықты серпінді түрде жанданып жатқанын көріп отырмыз. Бұл өңірде көптеген жасампаз жұмыс атқарылып жатыр. Көлік, әлеуметтік және туризм инфрақұрылымы белсенді дамып, әуежайлар, қонақ үйлер, тұрғын үйлер мен мектептер салынуда.
Әрине, бұл игілікті істен біз де қалыс қала алмадық. 2022 жылдың тамыз айында Бакуге барған сапарымда мен қазақ халқының Әзербайжанға тартуы ретінде Физулидегі Құрманғазы атындағы балалар шығармашылық орталығының құрылысы туралы хабарлаған болатынмын.
Менің қазіргі сапарымның бағдарламасында осы орталықтың ресми ашылуы қарастырылған. Бұл мекеме елдеріміз бен халықтарымыз достығының, бауырластығының және өзара қолдауының тағы бір символына айналары сөзсіз.
Мен біздің компанияларымыздың Қарабақты жаңғыртуға қатысуға дайын екенін айтқым келеді. Мен Әзербайжан басшылығына қазақстандық компанияға Физули қаласындағы орталық аймақтық аурухана құрылысының жобасын ұсынғаны үшін алғысымды білдіремін. Алдағы уақытта Қазақстан Республикасы компанияларының қатысуымен осындай жобалар көп болады деп күтеміз.
– Әзербайжан Республикасының Президенті Ильхам Әлиев өзінің ұлықтау рәсімінде түркі мемлекеттері ұйымы аясындағы жұмыстың басымдығын атап өтті: «Біздің отбасымыз – Түркі әлемі. Біз өзімізді керемет сезінеміз» деді. Президент мырза, сондай-ақ Әзербайжанның ТМҰ-ға мүше барлық мемлекеттермен бауырластық қарым-қатынаста екенін және елдің саясаты ұйымды нығайтуға бағытталғанын айтып, «Біз түркі мемлекеттерінің ұйымын маңызды факторға және жаһандық аренадағы күш орталығына айналдыруға ортақ күш салуымыз керек. Бұған біз тек бірге қол жеткізе аламыз» деді. Осы құрылым шеңберінде Әзербайжан мен Қазақстанның және ТМҰ болашағы мен ынтымақтастығын қалай бағалайсыз?
– Әңгімені Қазақстан мен Әзербайжан Түркі мемлекеттері ұйымының негізін қалаушылар екендігінен бастайын. Құрылымды құру бастамасын Қазақстан көтеріп, келісімнің өзі Әзербайжан жерінде жасалған. Осы сәттен бері он бес жылға жуық уақыт өтті, содан бері біздің ортақ ұйымымыз институттандыру жолында ұзақ жолдан өтті. Оның үстіне халықаралық аренада танымал болып, беделді ойыншыға айналып келеді.
Түркі мемлекеттері ұйымының тарихи миссиясын бағалауда Әзербайжан басшысының пікірімен келіспеу қиын. Шынында да, бұл интеграциялық бірлестіктің рөлін асыра бағалау қиын. Салыстырмалы түрде қысқа тарихи кезеңде біздің мемлекеттеріміздің ынтымақтастығы өзінің өміршеңдігін көрсетіп, жаңа геосаяси шындық ретінде түркі әлемінің контурын айқындады. Біздің міндетіміз ұйымның дамуын қамтамасыз ету.
– Қазір, баршамыз көріп отырғанымыздай, Транскаспий халықаралық көлік маршрутының (ТХКМ) біздің аймақ үшін де, бүкіл әлем үшін де маңыздылығы артып келеді. Оның екі елдің экономикасы үшін әлеуеті мен болашақ рөлін қалай көресіз?
– Жаңа геосаяси жағдайда біздің елдеріміздің трансконтиненттік сауданы ілгерілету мен дамытудағы рөлі қарқынды артып келеді. Картаға жылдам қараудың өзі Орталық Азия мен Оңтүстік Кавказдың бірегей географиялық орны туралы айтады.
Сондықтан Әзербайжан сияқты Қазақстан да елдің көлік-логистикалық әлеуетін нығайту бойынша белсенді саясат жүргізіп келеді. Жасырмаймын, бұл біз үшін стратегиялық міндет.
2030 жылға қарай 11 мың шақырымды жөндеп, 5 мың шақырымнан астам жаңа темір жол салуды көздеп отырмыз. Бұл елдің көліктік мүмкіндіктерін айтарлықтай арттырады.
Бүгінгі таңда трансконтиненталдық сауданы ілгерілету мен дамытудағы Транскаспий халықаралық көлік маршрутының немесе «Орталық дәліз» деп аталатын жолдың рөлі тез өсті. Бұған осы бағыт бойынша 2022 жылы екі есеге, ал 2023 жылы тағы 65 пайызға артып, 2,7 миллион тонна жүкке (2022 жылы – 1,7 миллион тонна) дейін өскен жүк тасымалдау көлемі дәлел.
Болашақта бұл көрсеткішті 10 млн тонна деңгейге көтеру жоспарымыз бар. Бұл үшін сұраныс та, технологиялық мүмкіндік те бар. Сондықтан Астана мен Баку бұл салада кешенді қадамдар жасауда. 2022 жылдың соңында қабылданған деп аталатындарды синхронды жою бойынша Жол картасы осының айқын көрсеткіші бола алады.
